Ślazowate (Malvaceae) to rodzina około 30 gatunków roślin o właściwościach zarówno ozdobnych, jak i leczniczych, choć często widziana jako chwasty. Dowiedz się więcej o tej ciekawej roślinie, jej uprawie i dobroczynnym wpływie na zdrowie.
Ślaz występuje naturalnie głównie w Europie, Afryce Północnej i Azji. W Polsce ma status archeofitu, z uwagi na zadomowienie na tych terenach od neolitu, rośnie w większości na terenach nizinnych i w niskich górach.
Ślaz – bylina o wielu imionach
Ślaz dziki (Malva sylvestris L.) bywa nazywany ślazem leśnym. Zyskał również wiele nazw w gwarach ludowych całej Polski, na przykład: ślazówka, guziczkowe ziele, kędzierzawiec, ślazik, ślaz zajęczy czy malwa dzika. Wbrew nazwie, ślaz dziki to jedna z pradawnych roślin uprawnych. Wykorzystywano go jako warzywo (młode liście) i zioło lecznicze. Dziś uprawiany jest jako miododajny, ozdobny i prozdrowotny.
Siedliska
Kwiaty tego gatunku spotkamy głównie na siedliskach ruderalnych: przydrożach, nieużytkach, brzegach rzek, w zaroślach oraz na polach uprawnych. Występowanie ślazu świadczy o piaszczystej glebie. Ślaz nie toleruje gleb mokrych, preferuje też podłoże o neutralnym odczynie, nie kwaśne. Jest światłolubny i azotolubny.
Gatunki występujące w Polsce
W naszym kraju spotkać można następujące gatunki:
- ślaz dziki (Malva sylvestris)
- ślaz drobnokwiatowy (Malva parviflora)
- ślaz piżmowy (Malva moschata)
- ślaz drobnokwiatowy (Malva pusilla)
- ślaz zygmanek (Malva alcea)
- ślaz zaniedbany (Malva neglecta)
- ślaz nicejski (Malva nicaeensis)
- ślaz kędzierzawy (Malva crispa)
- ślaz okółkowy (Malva verticillata)
- ślaz mauretański (Malva mauritiana)
Część z nich uprawia się jako ozdobne, np. ślaz piżmowy czy dziki. Pasuje szczególnie do ogrodów w stylu rustykalnym. Kwiaty są nie tylko dekoracyjne, ale przyciągają także motyle i pszczoły dzięki słodkiemu nektarowi.
Morfologia ślazowatych czyli jak wygląda Malva sylvestris
Malwa dzika jest rośliną dwuletnią i/lub byliną ogrodową, która dorasta do ok. 100 cm wysokości. Łodyga ślazu jest owłosiona, a pęd główny wzniesiony.
Liście
Okazałe, dłoniaste, mogą mieć do 12 cm długości i 15 cm szerokości i zależnie od gatunku być 3, 5 lub 7-klapowe. Występują w odcieniu zielonym lub brunatno-zielonym. Dolna powierzchnia liści, podobnie jak łodyga, jest owłosiona, jak również wyraźnie unerwiona.
Budowa kwiatu
Kielich kwiatu ma pięć trójkątnych działek zrośniętych nasadami. Korona kwiatu jest od niego do 4 razy dłuższa i składa się z 5 zwężonych płatków. Pręciki, których jest dużo, porastają małe włoski i otulone są trwałymi działkami kielicha. Gatunki uprawiane mają 5-19 -płatkowe korony. Owoce to rozłupnie o średnicy do 8 mm, nasiona zaś mają kształt nerkowaty, są pomarszczone i o barwie od brunatnej do srebrzystoszarej.
Ślaz jako roślina ozdobna
Gatunki ślazów mogą być roślinami jednorocznymi, dwuletnimi i bylinami, których pędy osiągają do 150 cm wysokości. Najlepiej rosną na słonecznym stanowisku i na przepuszczalnym, niezbyt żyznym podłożu.
Ślaz kwitnie od końca czerwca do końca października. Nadaje się na rabaty bylinowe o charakterze naturalistycznym. Uprawiane podgatunki występują w kolorach od białego, przez niebieski, aż po purpurowy. Jest mrozoodporny i niewymagający. Można go rozmnażać z pomocą nasion czy sadzonek, choć skutecznie rozsiewa się sam. Zaraz po pierwszym kwitnieniu należy młode malwy przyciąć.
Choroby
Malwowate padają ofiarą niektórych gatunków grzybów, takich jak Puccinia malvacearum, która powoduje rdzę malwy, a także Ascochyta malvicola i Septoria heterochroa, odpowiedzialne za plamistość liści.
Ślaz jako roślina lecznicza
Przedstawiciele rodziny ślazowatych wykazują działanie leczące. Roślina jest surowcem śluzowym, a zawartość śluzu w kwiatach wynosi 0,5-6%. Ponadto zawiera glikozyd antocyjanowy – malwinę, kwasy organiczne, składniki mineralne, witaminy, flawonoidy, garbniki i pektyny.
Zbiór i przygotowanie surowca
W celach zdrowotnych zbiera się kwiaty i liście. Należy je zbierać w terminie od czerwca do sierpnia, w okresie kwitnienia. Zrywa się ręcznie świeżo rozwinięte kwiaty, bez szypułek, ostrożnie, by nie uszkodzić koron. Następnie poddaje się je suszeniu w przewiewnym miejscu, nigdy bezpośrednio na słońcu, by zachować niebieskofioletową barwę kwiatu, tylko taki jest wartościowy prozdrowotnie i kosmetycznie.
Działanie
Surowiec jest używany jako środek osłaniający w stanach zapalnych dróg oddechowych oraz nieżycie nosa. Śluz powleka błony śluzowe jamy ustnej i gardła, dzięki czemu chroni je przed podrażnieniami i łagodzi kaszel. Może być stosowany nawet u małych dzieci. Napar można stosować również jako środek do kąpieli niemowląt z atopowym zapaleniem skóry, a także pomocniczo przy nawykowych zaparciach, w formie lewatywy.
Właściwości kosmetyczne
Wyciąg ze ślazu ma właściwości antyoksydacyjne. Przeciwdziała wolnym rodnikom, niweluje zmarszczki i plamy na skórze. Wzmacnia również naczynia krwionośne, co czyni go idealnym składnikiem kosmetyków dla skóry naczynkowej. Napar świetnie sprawdza się do przemywania skóry szorstkiej, trądzikowej, łuszczącej, a także z egzemą. Znajduje zastosowanie również w produktach do skóry wokół oczu, jako że leczy podrażnienia oczu. Dobroczynne działanie docenią panie w okresie menopauzy czy cierpiące na nieregularne miesiączki.
Jak przygotować i stosować napar ślazowy?
Napar z kwiatów ślazu dzikiego sporządza się poprzez zalanie 1-2 łyżek surowca 350 ml wrzątku i zaparza pod przykryciem przez ok. 15 minut. Po kwadransie zaparzania napar należy odcedzić i pić w dolegliwościach układu oddechowego w ilości po ⅛ szklanki 3 razy dziennie po jedzeniu.
Ślaz – zapomniany bohater
Choć dziś już nieco zapomniany w naszych ogrodach, ślaz oprócz posiadania niewątpliwych walorów estetycznych jest cennym źródłem substancji łagodzących stany zapalne gardła czy skóry. Warto o nim pamiętać rozważając następne zakupy w sklepie ogrodniczym.
