Kruszyna pospolita to krzew, który można spotkać w wielu lasach Polski. Pozyskany z kruszyny surowiec ma wiele ciekawych właściwości leczniczych, a roślina dodatkowo przepięknie wygląda. Co warto o niej wiedzieć?
Kruszyna pospolita (Frangula alnus lub synonimicznie Rhamnus frangula) to rodzimy i szeroko występujący na polskim terenie krzew lub niewielkie drzewo. Gatunek należy do rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae), pochodzi z północno-zachodniej Afryki i ze względu na małe wymagania, jest szeroko rozpowszechniony na świecie. W Polsce głównie na niżu i w niższych partiach górskich. Jeszcze kilka lat temu objęta częściową ochroną gatunkową. Przeczytaj nasz artykuł i dowiedz się więcej o tej niezwykłej roślinie.
Kruszyna pospolita, czyli Frangula alnus
Kruszynę pospolitą często spotyka się w wilgotnych lasach, zaroślach i nizinach górskich, stosuje się ją jednak też w nasadzeniach parkowych i żywopłotowych. Jej polska nazwa nawiązuje do bardzo delikatnych i kruchych pędów. W języku potocznym spotka się też określenia takie jak „szakłak kruszyna” (nie mylić z szakłakiem pospolitym), „troszczyna” i „wilczyna”.
Jak wygląda kruszyna pospolita?
Kruszyna pospolita występuje w pokroju dorodnego krzewu lub małego drzewka. Roślina dorasta do 7 m wysokości. Ma gładką, brunatną korę i delikatne, kruche pędy gałązek. Liście są ogonkowe, jajowate lub eliptyczne. Mają kolor ciemnozielony i matowy, wygiętą blaszkę i zaostrzony wierzchołek. Umieszczone są skrętolegle, a jesienią przebarwiają się na żółty kolor.
Kwiaty i owoce kruszyny pospolitej
Bladoróżowe kwiaty drobne wyrastają w kątach liści na krótkich szypułkach. Są zebrane w pęczki i kwitną pomiędzy kwietniem a lipcem. Po zapyleniu kwiaty przekształcają się w kuliste owoce. Pestkowce są drobne, wielkości grochu i zawierają 2–3 nasiona. Początkowo zielone, później czerwone w miarę dojrzewania, osiągają w końcu ciemnogranatową lub czarną barwę. Co ciekawe, na jednym krzewie można spotkać kwiaty i owoce w różnym stadium dojrzałości. Owoce są świetnym pożywieniem dla ptaków, a roślina jest dodatkowo miododajna. Na jej gałązkach można znaleźć więc wiele owadów skuszonych zapachem nektaru, szczególnie pszczoły. Uwaga: świeża kora oraz owoce są trujące i nie należy ich spożywać.
Właściwości lecznicze i zastosowanie: surowiec i odwar z Rhamnus frangula
Do celów leczniczych wykorzystywany jest przede wszystkim surowiec z kory kruszyny (Cortex Rhamni frangulae). Zbiera się ją wczesną wiosną ze ściętych młodych gałązek. Następnie należy ją wysuszyć, przechowując przez rok lub wygrzewając w temperaturze ponad 60 stopni Celsjusza. Wykonane z niej wyciągi i mieszanki ziołowe mają działanie:
- przeczyszczające;
- żółciopędne;
- bakteriobójcze;
- przeciwpasożytnicze;
- przeciwzapalne;
- moczopędne;
- rozkurczowe.
Surowiec zielarski z kory, pni i gałęzi kruszyny działa drażniąco na mięśnie jelita grubego, ma właściwości żółciopędne, działanie przeczyszczające i pobudza wydzielanie soków pęcherzyka żołądkowego. Kora i owoce kruszyny pospolitej zawierają glikozydy antrachinowe (frangulina), flawonoidy, garbniki i saponiny. W zielarstwie i farmaceutyce wykorzystywane są przede wszystkim antrazwiązki pomocne przy przewlekłych zaparciach oraz zaburzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego. Według najnowszych badań przeprowadzanych we Włoszech kruszyna ma potencjał działania przeciwnowotworowego i może być stosowana w profilaktyce raka prostaty.
Czy stosowanie odwaru z kory kruszyny jest bezpieczne?
Pomimo wielu właściwości leczniczych, leczenie bądź suplementację odwarem z kory kruszyny należy skonsultować z lekarzem. Jej nadmierne stosowanie może upośledzić naturalną perystaltykę jelita i prowadzić do odwodnienia organizmu. Kory kruszyny nie należy też podawać przy stanach zapalnych jelit, wyrostku robaczkowym oraz chorobach nerek. Nie powinno się jej też spożywać w trakcie ciąży i okresu karmienia piersią.
Uprawa i pielęgnacja rośliny
Kruszyna pospolita to roślina niewymagająca specjalistycznej pielęgnacji. Krzew dobrze rośnie na glebach wilgotnych i próchniczych, o lekko kwaśnym pH, jest w stanie sobie jednak poradzić na słabszych podłożach (mniejsza wilgotność, pH od 3,5 do 8,0). Podobna sytuacja występuje w przypadku stanowiska, które może być zarówno słoneczne jak i półcieniste. Krzew jest również całkowicie mrozoodporny i nie wymaga zabezpieczenia na zimę. Nie wymaga żadnych zabiegów pielęgnacyjnych takich jak cięcie czy nawożenie. Kruszyna pospolita doskonale nadaje się do sadzenia w ogrodach jako wąskie szpalery i żywopłoty. Dobrze też prezentuje się na rabatach jako niewysokie drzewko.
Odmiany krzewu
Pośród odmian uprawnych najpopularniejsze są:
- „Asplenifolia”;
- „Columnaris”;
- „Fine Line”.
Wszystkie z nich są jednakowo tolerancyjne na warunki zewnętrzne i świetnie rosną bez względu na stanowisko czy rodzaj podłoża. Pomiędzy sobą różnią się przede wszystkim maksymalnym wzrostem oraz kolorystyką kwiatów i pestkowców.
„Asplenifolia”
W sklepach i szkółkach ogrodniczych najczęściej znajdziemy sadzonki lub małe drzewka „Asplenifolii”. Po raz pierwszy uzyskana została w szkółce w Mużakowie na pograniczu polsko-niemieckim. Odmiana wyróżnia się bardzo cienkimi liśćmi, posiadającymi prawie tylko główny nerw. Roślina osiąga do półtora metra wysokości, często prowadzona jest w formie miniaturowego drzewka (np. jako bonsai w ogrodach japońskich). Pędy są przewieszające i zielone, liście ciemnozielone o nieregularnie pofalowanym brzegu o 10 cm długości i 3–5 mm szerokości. Kwiaty są małe i zielonkawe, a owoce w miarę dojrzewania zmieniają barwę z czerwonej na czarną.
Fine Line
Powstała ze skrzyżowania odmian „Asplenifolia” i „Columnaris”, wyhodowana przez botanika Ronalda Williamsa na początku XXI wieku. Roślinę cechuje wąski, kolumnowy pokrój oraz największa pośród odmian siła wzrostu (aż do 2 metrów). Liście są wąskie, ciemnozielone i lancetowate, mają 3–5 mm szerokości i ok. 10 cm długości. Ich blaszki są nieregularnie pofalowane, a jesienią przebarwiają się na żółto (cecha, po której możemy rozpoznać odmianę). Kwiaty małe i żółtawe, owoce kuliste i niezbyt liczne, zmieniające barwę w ramach rozwoju z zieleni przez czerwony aż po ciemnofioletowy.
Kruszyna pospolita to krzew, którego kora jest popularnym surowcem farmaceutycznym i słynie z wielu właściwości leczniczych. Do niedawna roślina ta była objęta ochroną gatunkową.
